Loài cá có ngủ? Giải mã quá trình ngủ của loài cá

Chúng ta thường nhìn thấy những chú cá bơi trong nước cả ngày lẫn đêm. Vậy có bao giờ bạn tự hỏi rằng loài cá có ngủ hay không? Rất khó để nhận biết rằng liệu các con cá có đang ngủ hay chúng sẽ ngủ lúc nào? Hãy cùng giải mã về thói quen ngủ của loài cá trong bài viết sau đây nhé. 

Loài cá có ngủ không?

Theo định nghĩa tiêu chuẩn, giấc ngủ sẽ bao gồm hành động nhắm mắt và một phần não tạm nghỉ ngơi. Đối với con người, việc ngủ thường gắn liền với tư thế nằm thư giãn, thả lỏng toàn bộ cơ thể và dần chìm vào giấc ngủ. 

Việc sử dụng định nghĩa này để nói về giấc ngủ cho cá là điều không hoàn toàn phù hợp. Thực tế, cá không có mí mắt và cũng không có tân vỏ não, đây là phần não sẽ tạm đóng lại khi ngủ. 

Tuy nhiên, nếu quan sát hoạt động của loài cá, chúng ta có thể thấy rằng chúng cũng có lúc nghỉ ngơi. Điều khác biệt là cách ngủ và trạng thái ngủ của loài cá không giống với con người. Khi cá ngủ, chúng sẽ di chuyển ít hơn và nhịp tim cũng chậm hơn. Một số loài cá sẽ chui rúc vào hang khi ngủ, trong khi một vài loài khác lại có xu hướng chìm xuống đáy nước. 

Tại sao loài cá ngủ?

Mặc dù loài cá không ngủ như con người nhưng các nhà khoa học tin rằng chúng cần nghỉ ngơi thường xuyên để hồi phục sức khỏe, tương tự các loài động vật khác. 

Nếu con người bị thiếu ngủ, chúng ta thường cảm thấy mệt mỏi và thiếu tỉnh táo. Điều này cũng có thể xảy ra với loài cá. Theo đó, các nhà khoa học đã làm một thí nghiệm trên cá ngựa vằn bằng cách không cho chúng thời gian để nghỉ ngơi. Vào ngày hôm sau, những con cá này sẽ khó bị đánh thức hơn, miệng và mang của chúng cũng di chuyển chậm hơn thông thường. Thí nghiệm này cũng cho thấy loài cá có chu kỳ thở chậm hơn khi chúng đang ngủ và chúng cũng có ngủ trưa.

Các nhà khảo cổ học biết rất ít về lý do tại sao cá, con người và các động vật khác cần ngủ. Dù những thông tin liên quan đến mục đích của giấc ngủ vẫn còn là một bí ẩn, các giả thuyết phổ biến có thể được chia thành hai loại là phục hồi và thích nghi.

Giả thuyết về giấc ngủ để phục hồi: Các lý thuyết này cho rằng loài cá cần ngủ để có thời gian phục hồi năng lượng và cơ thể. Trong khi nghỉ ngơi, cơ thể của chúng sẽ tự chữa lành, xử lý các thông tin, ký ức mới và tăng cường hệ thống miễn dịch. 

Giả thuyết về giấc ngủ để thích nghi: Giả thuyết này cho rằng giấc ngủ giúp động vật thích nghi tốt hơn với môi trường của chúng. Giấc ngủ có thể đã được phát triển để giúp động vật tránh khỏi những điều kiện nguy hiểm như bị ăn thịt và hạn chế cạnh tranh với các loài khác trong cả điều kiện ban ngày và ban đêm.

Loài cá ngủ như thế nào?

Vì cá không thể nhắm mắt nên loài cá không trải qua các giai đoạn chuyển động nhanh của mắt (REM) trong khi ngủ. Chúng sẽ ít hoạt động hơn, nhưng mức độ không hoạt động sẽ phụ thuộc vào từng giống cá. 

Hầu hết các loại cá sẽ lơ lửng trong nước mà không di chuyển. Tuy nhiên, ngay cả khi chúng đang ngủ, cá vẫn cố gắng giữ cảnh giác để chúng có thể trốn thoát nếu gặp các vấn đề nguy hiểm, kẻ thù.

Khi nào loài cá sẽ ngủ?

Loài cá luôn phải quan sát môi trường xung quanh để tìm thức ăn và giữ cho bản thân an toàn. Vì vậy, chúng đôi khi sẽ cảm thấy khó khăn khi tìm thời điểm an toàn trong ngày để ngủ. Thời điểm cá ngủ sẽ tùy thuộc vào nơi chúng sống và giống cá. 

Ví dụ: cá sống gần rạn san hô thường hoạt động vào ban ngày và ẩn náu trong rạn vào ban đêm để giữ an toàn trước những kẻ săn mồi. Trong khi đó, những loại cá sống gần bề mặt nước thường hoạt động vào ban ngày và ngủ vào ban đêm. Vì thực tế, khả năng thị lực chỉ cho phép chúng quan sát để tìm thức ăn dễ dàng hơn vào ban ngày. Những con cá này sẽ ngủ vào ban đêm vì khi đó chúng không thể nhìn rõ.

Đôi khi, cá sẽ không ngủ trong một vài khoảng thời gian đặc biệt. Ví dụ, nếu một con cá có con nhỏ cần chăm sóc hoặc nó đang di cư, nó có thể sẽ không ngủ. Bên cạnh đó, một số loại cá như cá rô phi sẽ thường không ngủ cho đến khi chúng trưởng thành (khoảng 22 tuần tuổi). Những con cá sống trong bể thủy sinh thường ngủ khi tắt đèn, tương tự như chúng ta.

Loài cá thường ngủ ở đâu?

Loài cá có nhiều nơi khác nhau để ngủ. Một số con cá sẽ nổi tại chỗ, một số chui vào những nơi an toàn như bùn hoặc san hô, thậm chí chúng còn dành thời gian để tìm kiếm một cái tổ phù hợp để nghỉ ngơi. 

Bơi khi ngủ: Có một số loài cá vẫn bơi trong khi đang ngủ. Chúng cần di chuyển liên tục để giữ lượng nước giàu oxy di chuyển qua mang. Theo đó, loài cá thia biển sống ở rạn san hô để làm tăng tốc độ di chuyển vây của chúng khi đang ở trạng thái nghỉ ngơi. 

Nổi tại chỗ: Một số loài cá sẽ ngừng bơi và nổi tại chỗ khi ngủ. Tiêu biểu là các giống cá như cá mập đầu bò, cá mập Port Jackson, chúng thở bằng cách dùng miệng để đẩy nước qua mang. Vì vậy, những con cá này không cần phải bơi để lấy oxy. Một vài loài cá mập nước ngọt còn ngủ với mí mắt khép hờ và thỉnh thoảng tựa đầu vào một tảng đá. 

Ẩn mình trong San hô hoặc Cát: Cá thường lợi dụng môi trường của chúng để tìm sự bảo vệ mình trong khi ngủ. Cá mập chanh (lemon shark) nghỉ ngơi bằng cách nằm bất động dưới đáy đại dương đầy cát trong thời gian dài. Trong khi đó, cá vẹt sẽ tìm một vị trí an toàn trong rạn san hô và tạo ra một cái kén từ chất nhầy của chúng. Cách làm này sẽ giúp cá vẹt  tránh khỏi những kẻ săn mồi tấn công khi đang ngủ.

Tất cả các loài cá có ngủ cùng một cách không?

Các con cá thuộc các giống loài khác nhau sẽ có cách ngủ khác nhau. Đôi khi, cá sẽ nép mình vào cát, ẩn náu trong san hô hoặc trong hang động. Các loại cá khác có thể thả trôi cơ thể theo dòng nước. Còn cá vẹt sẽ tiết ra chất nhầy bao quanh cơ thể để bảo vệ chúng khi đi ngủ.

Một số loại cá mập phải luôn di chuyển trong nước để đảm bảo đủ oxy cần thiết. Trong khi đo, cá thu và cá xanh là hai loại cá thường không có nhiều dấu hiệu buồn ngủ. Chúng sẽ ít hoạt động hơn vào ban đêm, nhưng chúng vẫn sẽ phản ứng nếu có điều gì đó xảy ra xung quanh và lập tức tiếp tục bơi đi.

Một số con cá sống thành đàn sẽ đứng ra canh gác trong khi những con khác ngủ. Chúng sẽ thay phiên nhau công việc này để đảm bảo tất cả thành viên đều được ngủ an toàn.

Hiện nay. các nhà khoa học vẫn đang nghiên cứu về giấc ngủ ở cá. Theo đó, một số loài cá sẽ không ngủ nhiều vì khung cảnh sống của chúng không thay đổi. Điều này có nghĩa là chúng có thể không cần để não nghỉ ngơi để lưu giữ ký ức.

Vậy làm thế nào để biết cá có đang ngủ hay không? Bạn có nhận biết việc một con cá đang ngủ bằng cách quan sát hành động của chúng. Một số biểu hiện buồn ngủ của loài cá thường gặp là: di chuyển chậm hơn hoặc đứng yên một chỗ, không phản ứng với những gì đang diễn ra xung quanh.

Cá vàng thường ngủ khi trời tối và chúng hoạt động nhiều hơn vào ban ngày. Cá bảy màu thích ngủ khi trời tối. Chúng cũng có thể nổi trên bề mặt khi đi ngủ. Còn cá betta sẽ nổi ở một nơi, có thể trên bề mặt hoặc có thể nép mình gần cây cỏ. Khi đó chuyển động mang của cá betta sẽ chậm lại.

Bài viết này đã giải đáp giúp bạn câu hỏi loài cá có ngủ? Thực tế, loài cá có trải qua quá trình nghỉ ngơi. Tuy nhiên, địa điểm và thời gian ngủ sẽ có sự khác biệt giữa các loài cá khác nhau.

Tham khảo: https://sleepopolis.com/education/do-fish-sleep/